معرفی 13 مورد از صنایع دستی اصفهان
شهر اصفهان به عنوان مهد تمدن و فرهنگ ایران یکی از بهترین ها
در عرصه هنر و ظهور هنرمندان بزرگ است.
صنایع دستی در اصفهان به دوران صفویه باز می گردد.
در این دوران،شهر اصفهان تبدیل به مرکز هنر و معماری شد
و بخشی از هویت شهر اصفهان محسوب می شود.
صنایع دستی اصفهان در حوزه گردشگری نیز نقش مهمی ایفا کرده است.
همواره گردشگرانی که به اصفهان سفر می کنند
به دنبال خرید اشیای هنری و صنایع دستی اصفهان هستند.
تاریخ اصفهان قدمتی 2500 دارد.
در طول زمان صنایع دستی اصفهان تحولات بسیاری را تجربه کرده است.
صنایع دستی نه تنها میراث فرهنگی بلکه نماد خلاقیت ایرانی است
که در این صفحه به معرفی و شناخت تعدادی از آن ها می پردازیم.

فیروزه کوبی
فیروزه کوبی :تاریخچه هنر فیروزه کوبی اصفهان حدود 70 سال پیش، استاد یوسف حکمیان در شهر مشهد برای اولینبار یک اثر فیروزه کوبی شده را خلق کرد. بعدها این هنر توسط نعمتالله لایق که با لقب استاد لایق شناخته میشود، به اصفهان آورده شد و در حال حاضر یکی از ارزشمند ترین صنایع دستی اصفهان به شمار می رود.پس از استاد لایق، حاج داداش به ترویج این هنر زیبا در اصفهان پرداخت.
برای ساخت همچین اثر با ارزشی ابتدا قطعات فیروزه با استفاده از ابزار فیروزه کاری بر روی ظرف مسی قرار داده می شود و با استفاده از چسب فیروزه کوبی یا لاک گردویی محکم می شود که هرچه این اثر ظریف تر و با فاصله کمتر بین قطعات فیروزه ساخته شود، ارزش هنری بیشتری دارد و قیمت آن نیز بالاتر می رود.

خاتم کاری
خاتم کاری:خاتم کتری نیز یکی از صنایع دستی اصفهان هست که قدمت آن به صد ها سال پیش بر می گردد.
در شهر اصفهان خاتم کار ابتدا چوبهای رنگی مثل عناب، نارنج ،فوفل، آبنوس و ..را به صورت نواری و با ارتفاع ۶۰ سانتی متر برش می دهد تا خشک شوند .برای کارهای با کیفیت بالا از استخوان نیز استفاده می کنند بدین ترتیب که ابتدا نوارهایی از استخوان شتر را حدود ۳ ماه در آب آهک قرار می دهند تا رنگ آن کاملا سفید شود. در اولین مرحله برش نوارهای چوب و استخوان را آن گونه برش داده و سوهان کاری می کنند تا سطح مقطع مثلثی شکل و تمیز به دست می آید که در اصطلاح سنتی به آن شش می گویند. این نوار ها در کنار نوار برنجی که از طریق حدیده کردن کاملا شبیه قطعات چوب و استخوان گردیده به صورت یک چیدمان رنگی و منظم با لایه ایی از چسب سریش در کنار هم قرار می گیرند.
چوب و خاتم اصفهان
چوب و خاتم اصفهان:در زمان حکومت صفویه، مس،چوب و خاتم، به محبوبیت بیسابقهای رسید و بخش بزرگی از هنرمندان انواع رشتههای هنری، خاتم کاری روی مس را در کنار موسیقی، سازگری و نقاشی فرا میگرفتند. پیش از زمان حکومت رضاشاه، خاتم کاری در تهران، اصفهان و شیراز کمرنگ شد. اما استاد ماهر خاتم کاری یعنی محمد باقر حکیم الهی، در اوایل دهه 30 شمسی به تهران نقل مکان کرد. او با قطعات مورد نیاز برای اجرای این هنر در وسایل بزرگ مانند میز قهوه، میز شام، تخت خواب، لوسترهای بزرگ و ... به این هنر جانی دوباره دمید. اکنون برخی از آثار هنری مس و خاتم این استاد نامدار در موزههای سرتاسر ایران نگهداری میشوند و تعداد زیادی از آنها در مجموعههای خصوصی تمام جهان از جمله جنوب ایالت کالیفرنیا هستند.

قلم زنی
قلم زنی بر روی ظروف مسی و نقره ای:هنر قلم زنی سوابق ممتد و طولانی دارد. از دورهی مادها که در سدهی هفتم قبل از میلاد در ایران روی کار آمدند، آثار قلمزنی اندکی به جای مانده است. علاوه بر اصفهان در شهر های شیراز و تبریز نیز این صنایع رونق دارد. در دورهی سلجوقیان، هنر قلمزنی مانند سایر رشتههای هنری حمایت شد و گسترش پیدا کرد. انواع سبک های قلم زنی عبارتند از:1:برجسته کاری،2:نیمه برجسته کاری،3:ریزه قلم زنی،4:حکاکی،5:مشبک کاری
قلمزنی به شیوههای مختلفی انجام میشود. در صورتی که فقط گود کردن خطوط، مورد نظر صنعتگر باشد کار تقریبا ساده است. چه آنکه این کار به سادگی قابل انجام بوده و وی میتواند به کمک ضرباتی که بر خطوط وارد میکند به آنها حالت فرورفتگی بدهد ولی در اکثر موارد قلمزنی روی فلز به طور برجسته انجام میشود یا ترکیبی از نقوش برجسته و فرورفته است که در این صورت باید قسمتهای متن طرح با کمک ابزاری خاص کوبیده و گود شود تا خطوط برجسته بماند و خودش را نشان دهد. نقرهسازی و قلمزنی نقره در اصفهان مانند دیگر صنایع دستی رایج در شهر مذکور دارای پیشینهی تاریخی و رونقی چشمگیر است. تعداد شاغلین در این رشته نیز در مقایسه با شهرهای دیگر بیشتر و طبعا میزان تولید هم بالاتر است.

مینا کاری
میناکاری:سابقه هنر میناکاری حدود پنج هزار سال است و از صنایع دستی به حساب می آید.مینا کاری در لغت به معنای اسمان آبی است. این هنر بیشتر بر روی مس انجام می شود اما طرح های متفاوت آن که با قلم سفید نقش می شود را برروی ظروف مسی،نقره ای،طلایی و سفالی نیز طراحی می کنند. پیشینه این هنر در ایران به زمان هخامنشیان باز می گردد و در زمان ساسانیان شاهد تحول زیادی بوده است. در دوره معاصر بعد از دوره قاجار این هنر برای مدتی با کم فروغی همراه شد اما استاد شکرالله صنیع زاده باعث احیا شدن این هنر شد. اکنون بسیاری از هنرمندان باتجربه و خوشذوق در زمینه میناکاری روی طلا به سبک دوره قاجار فعالیت مینماید. در حال حاضر «مینای خانهبندی» از رونق افتاده و فقط مینای نقاشی رواج دارد و مرکز آن نیز شهر اصفهان است. اولین مرحله در ساخت یک محصول مینا، تهیه زیرساخت است که معمولاً به دو روش زیر تهیه میشود: روش خمکاریدر این روش قالب مخصوص بشقاب، گلدان یا هر شیء دیگر موردنظر را بین قالب و گیره دستگاه قرار میدهند. هنگام چرخیدن ورقه به وسیله میلهای که سر آن کاملاً گرد است، با فشار، وزنه را بر قالب خم میکنند. روش چکشکاریدر این روش بدون استفاده از قالب و با استفاده از انواع چکش، میل قلوه، انبر و سندان اشیاء را به اشکال موردنظر تهیه میکنند و پس از هر بار عمل چکشکاری، قطعه را در آتش قرار میدهند و مجدداً آن را چکشکاری میکنند تا کاملاً به شکل موردنظر درآید. مراحل دیگر ساخت: آماده سازی لعاب،لعاب کاری،پخت لعاب،آماده سازی رنگ،انتقال طرح برلعاب،نقاشی و پخت نقاشی است.

گره چینی
گره چینی:گره چینی به هنری ایجاد شده با قطعات برش خورده چوب و شیشههای رنگی در اشکال مختلف و متعدد الاجرا و وحدتگرای هندسی که به طور هماهنگ در یک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند گفته میشود. در واقع هندسه نقوش و گرهکشی جزء جدانشدنی این هنر به حساب میآید. گره چینی از هنرهای ظریفی است که در اوایل دوره اسلامی در ایران رایج بوده است. ساخت گره چینی اولین مرحله برای ساخت این گره ها اندازه گیری دقیق و کشیدن الگو بر اساس اندازه گیری ها می باشد. مرحله دوم کار الگو سازی می باشد به این معنی که از روی طراحی های کشیده شده قالب کار یا چهارچوب را درست می کنند. ادامه مراحل روی چارچوب پیاده سازی میشود. گره های آماده شده که از قبل برش خورده اند را روی کار به صورت منظم جایگذاری میشوند گره چینی یا چیدن قطعات کوچک چوب در کنار هم یک طرح دایره ای شکل که در آن قطر های دایره با چوب به یکدیگر می رسند را ایجاد می کنند و به وسیله ابزارهای مناسب به هم وصل میشود. همزمان با چیدن گره ها در کنار یکدیگر شیشه های رنگی را نیز در میان آنها جایگذاری می کنیم مانند پازل. در گره چینی اتصالات به سه شیوه انجام می گیرد: ۱- اتصال کام و زبانه ۲ – اتصال کند ۳ – اتصال نیم – نیم این نامها در اصطلاح سنتی به شیوه های اتصال تکه چوبها برش خورده اشاره دارد.برای ایجاد نقش گره، چوب ها به ضخامت بند رسم شده بریده و در عین حال چوبهای واگیره ( قطعاتی که در کار تکرار می شوند ) از قالبهای آماده شده تهیه می شود . سپس به وسیله اره پشت بند دار،زوایه های اتصالات روی چوب را برش می زنند و با رنده ای به نام ابزار ، روی آلات ها را ابزار می زنند سپس دوسر هریک از آلاتها فاق و زبانه یا هر نوع اتصال دیگر که مد نظر باشد می شود . از بهترین نمونههای گرهچینی در ایران میتوان عمارت چهلستون، هشتبهشت و خانههای تاریخی خانه اعلم، شیخالاسلام، سوکیاس در اصفهان و تعدادی از خانههای تاریخی کاشان همچون خانه طباطبائیها، خانه عباسیان، خانه بروجردیها و تعدادی دیگر از این انواع خانهها در یزد و شهرهای قدیمی را نام برد.

کاشی کاری

مس گری
مسگری:هنر ساخت ظروف مسی از طریق چکش کاری شمش و ورقه مس را مسگری می گویند . مسگری یکی از صنایع دستی کهن ایران است. پیشینه مسگری در ایران حداقل به پنج هزار سال پیش میرسد و به ظن غالب اولین فلز مکشوفه بدست انسان همین فلز مس بوده و اولین فلزکاران نیز ایرانیان بودهاند. متداول ترین ابزارها و لوازم مورد نیاز برای مسگری در ایران شامل ورق های مسی، چکش ها با اندازه های مختلف و برخی از ابزارهایی نظیر میخ های بزرگ با سر باریک می باشد. برای صنعت مسگری حتماً به کوره ذوب فلزات نیاز است.یکی از شهرهای مهم که در مسگری در ایران شهرت جهانی دارد، شهر اصفهان است. در شهر اصفهان، یک بازار مخصوص به نام بازار مسگرها وجود دارد که در میدان نقش جهان قرار گرفته است. بهترین و متنوع ترین ظروف مسی را می توانید در این بازار خریداری کنید.

سفالگری
سفالگری:یکی از هنرهای دستی و قدیمی بشر سفالگری است که از دیرینه در ایران رواج دارد. کهـنـترین ظرفی که در ایران یافت شده است، ظرف سیاه دود آلودیست که هـمانـند قـدیمیتـرین ظروف سفالی است کهن در جاهـای دیگـر پـیـدا شده است. در شش هزار سال پیش ازمیلاد اولین نشانه پیدایش کوره پخت، درصنعت سفال دیده میشود و در سه هزار و پانصد سال پیش از میلاد چرخ سفالگری ساده ای که با دست حرکت میکرد ساخته شد. پیدایش چرخ سفالگری تحوّل بزرگی را در ین صنعت بوجود آورد.

مینیاتور

قالی بافی

زری بافی
زری بافی:زری بافی از هنرهای ملی ایرانیان بوده که از زمان هخامنشیان و سپس در زمان ساسانیان برای بافت پردهها و پارچههای زری رواج داشته و برای تزیین کاخهای سلاطین به کار می رفته است در حالیکه بنا به استناد و مدارک به دست آمده، حدود 2000 سال قبل محصولات ابریشمی ایرانی در آسیا و اروپا شهرت خاصی داشته و بهترین پارچههای زری و مخمل به دست هنرمندان و صنعتگران با ذوق بافته شده است.
استاد شمسعلی تنها یادگار و پیشکسوت زری بافی در استان اصفهان است که آخرین تاروپودهای این هنر بیبدیل را در هم میآمیزد،
این بافته سنتی نیز مانند بسیاری از پارچههای سنتی دیگر از دو گروه نخ و پود از جنس ابریشم خالص تشکیل شده و در زری بافی سنتی هم نخ تار و هم نخ پود از جنس ابریشم خالص بوده و وقتی که پارچه بافته میشود از شفافیت و لطافت خاصی بر خوردار میشود، برای بافت این پارچه از رنگ بندی پیچیدهای استفاده نمیشود.از جمله نکات مهم در بافت پارچه زربافت استفاده از نخهای نازک طلا و نقره است، عامل دیگر پیچیدگی طرح و نقش پارچه است که به کمک همان چند رنگ تولید میشود.

منبت کاری
منبت کاری:منبتکاری در دوره معاصر گستردگی خود را حفظ نموده به طوری که هنردوستان زیادی را مجذوب خود کرده است. در گوشه و کنار استان اصفهان هنرمندان زیادی مشغول حکاکی روی چوب هستند و طرحهای زیبایی از خود بر جای میگذارند، اما متاسفانه استفاده از نقوش اصلی که شامل طرحهای اسلامی یا گل است در حال فراموشی است و طرحهای خارجی به سرعت جایگزین طرحهای سنتی میشوند.
هنر منبت در اصفهان با شروع دوران صفویه رونق گرفت اما این هنر در دورهی قاجاریه پیشرفت چشمگیری داشت .
صنعت چوبی منبت در شهر گلپایگان نسبت به شهرهای دیگر استان اصفهان رونق بیشتری داشته است.
سخن پایانی
در دوران معاصر نیز ، هنرهای صنایع دستی در اصفهان حفظ شدند
و نشان از استعداد هنرمندانی است که تلاش می کنند
ارزش های فرهنگی و هنری خود را حفظ کرده و به نسل های آینده منتقل کنند.
صنایع دستی استان اصفهان از تنوع بالایی برخوردار است
که این صنایع نفیس در بازار صنایع دستی اصفهان به فروش میرسند
و از قدیمیترین و بزرگترین مراکز فروش سنتی خاورمیانه محسوب میشود.
این بازار که مرکز صنایع دستی اصفهان است،
دارای قسمتهای مختلفی است
و میتوانید علاوه بر گشتوگذار و لذت از دیدن نمای جالب بازار،
سوغاتی اصفهان را نیز از همینجا تهیه کنید.
از جاذبههای اطراف بازار صنایع دستی اصفهان میتوان به
حمام علیقلی آقا، چهل ستون، مدرسه چهار باغ، حمام شیخ بهایی و مسجد جامع عباسی اشاره کرد.