آتشگاه اصفهان یکی از سه اثر قدیمی به جا مانده از دوران باستان و از نظر بزرگی سومین اثر موجود در شهر اصفهان است و یکی از ۷ آتشکده بزرگ ایران در زمان قباد ساسانی می‌باشد. این اثربر بالای کوه آتشگاه در ۸ کیلومتری غرب اصفهان و به فاصله ۲ کیلومتر بعد از منارجنبان در سمت شمال بزرگراه اصفهان به نجف آباد واقع است.
تپه آتشگاه، از جنس سنگ‌های رسوبی است. تراز پایینی آن در ارتفاع ۱۶۱۰ متر از سطح دریا (حدود ۵۰ متر بالاتر از تراز مرکز شهر اصفهان) و فراز آن در ارتفاع ۱۷۱۵ متری از سطح دریا واقع شده‌ است. این تپه از نظر زمین‌ شناسی در دوره کرتاسه تشکیل شده است.

این بنای خشتی غریب که بر فراز کوهچه‌ ای به بلندای ۱۰۰ متر (نسبت به دشت اطراف) در بخش ماربین اصفهان جای دارد، نخستین بار از سوی اَوِستا شناس بزرگ «ویلیامز جکسن» در اوایل قرن بیستم میلادی، مورد توجه و بررسی علمی قرار گرفت.

این مجموعه دارای اتاق ها و ساختمان هایی در چهار جهتِ تپه بوده که تا زیرِ اتاقک آتشگاه ادامه می‌یافته‌ اند و البته اکنون تنها سازه های بخشِ شمالی و بخشی از قسمتِ شرقی سالم مانده‌ اند و به‌ نظر می‌رسد مربوط به بازسازیِ این بنا در دوره پهلوی باشند. بر رویِ برخی از خشت‌ های به کار رفته در سازه‌های بخشِ شمالی می‌توان عددِ ۱۳۵۲ را دید که در قالبِ خشت‌ها تعبیه شده‌ است.
از آتشگاه اصفهان در متون کهن، به نام «دژ ماربین/مهرین» یاد شده و اشاراتی درباره شهرک باستانی «مهرین» رفته است. یافته شدن سفال‌های گورتان و نام‌های باستانی روستاهای ماربین، گواه بسنده‌ای است بر وجود فرهنگ و تمدنی دیرسال در این بخش، که متاسفانه بسیار مورد بی توجهی واقع شده است. بافتِ ساختمانیِ این مجموعه از لایه‌های خشتی است. میانِ دو ردیف خشت را هم یک لایه نازکِ نِی (که از رودخانه آورده می‌شده) قرار می‌دادند تا بر استحکام آن بیفزایند. پایه‌های بزرگ و خشتیِ بنا تقریبا از میانه تپه آتشگاه آغاز می‌شوند و در بالا به ستون هایی محکم و قابلِ اعتماد تبدیل می‌شدند که در گذشته اتاق هایی نیز بر رویِ آنها قرار داشته‌ است. در برخی جاها نیز بقایایی از راه پله‌ هایی منظم و کنده شده در دلِ سنگ به چشم می‌ خورد که تا بالا ادامه داشته‌ است اما امروزه از میان رفته‌ اند. در بالای تپه بنایی گرد ساخته شده که می‌ توان آن را نقطه نهاییِ معماریِ این بنا معرفی کرد. بر رویِ تپه، هیچ بنایی بلندتر از آن ساخته نشده‌ است. این اتاق دارای هشت گوشه‌ است و در هر گوشه یک پنجره هم رو به بیرون دارد. گفته می‌شود موبدانِ زرتشتی، آتش مقدس را در درونِ این اتاق قرار می‌داده‌ اند.

 

 

 


این بنای خشتی غریب که بر فراز کوهچه‌ ای به بلندای ۱۰۰ متر (نسبت به دشت اطراف) در بخش ماربین اصفهان جای دارد، نخستین بار از سوی اَوِستا شناس بزرگ «ویلیامز جکسن» در اوایل قرن بیستم میلادی، مورد توجه و بررسی علمی قرار گرفت. اکثر مورخین اسلامی از جمله ابن خردادبه و حمداله مستوفی و ابن حوقل از این بنا نام برده و آن را آتشکده معرفی کرده اند و دانشمندان خارجی نیز درباره آتشگاه پژوهش و بررسی کرده اند که از جمله آنها ماکسیم سیرو و آندره گدار فرانسوی هستند.
«آندره گُدار» به سال ۱۹۳۸ میلادی، در یکی از مُجَلَّدات «آثار ایران» که اختصاص به بناهای آتش داشت، گفتاری کوتاه ولی اصولی و دقیق درباره آتشگاه اصفهان می‌آورد. سپس «ماکسیم سیرو» در اوایل دههٔ ۱۹۶۰ میلادی، بررسی‌های دقیقی را در آتشگاه به انجام می رساند و برای نخستین بار اقدام به تهیهٔ نقشه‌ های معماری صحیح از آن می‌ نماید. کمی بعد تر، «کلاوس شیپ مان» با حضور درآتشگاه، آن را از نزدیک مورد مطالعه قرار داده و گزارش خود را در کتابی درباره بناهای آتش ایران، به زبان آلمانی انتشار می‌دهد. از ایرانیان، نخستین بار «رشید شهمردان» (که یک موبد پارسی ایرانی تبار بود) در کتاب «پرستشگاه زرتشتیان»، ضمن برشمردن و توصیف اکثر آتشخانه‌های ایران، از پناه گرفتن اسماعیلیان اصفهان به آتشگاه در اواخر سده پنجم هجری خبر می‌دهد. «علیرضا جعفری زند» به سال ۱۳۸۱ خورشیدی مجموعه گزارش‌ها و بررسی‌های ارزنده خود درباره «اصفهان پیش از اسلام» را در قالب کتابی به همین نام منتشر می‌نماید. در این کتاب، بر کاربری مذهبی آتشگاه تاکید شده و با استناد به مطالعات مؤسسه (ایزمنو IZMEO) قدمت بنای آتشگاه را به دوران تمدن عیلام مربوط می دانند. این نظر را مطالعات و پژوهش های انجام شده بر روی آتشکده های بر جای مانده از دوران ساسانی در نطنز و کاشان و یزد و آذربایجان و نائین تأیید می کنند چرا که در آن روزگاران آتشکده ها را بر روی کوه یا بر فراز تپه نمی ساختند بلکه آتشکده ها در مکان هایی احداث می شدند که دسترسی به آن ها آسان باشد بنابراین می توان با قاطعیت آتشگاه اصفهان را نشانه ای از حضور تمدن های قدیم تر از ساسانی و سلسله های قبل از آن به شمار آورد.

«میترا آزاد»، در رسالهٔ دکتری خود تحت عنوان «بررسی تحول بناهای مذهبی دوره ساسانی به بناهای مذهبی قرون اولیه اسلامی ایران» (دانشگاه تربیت مدرس – سال ۱۳۸۴ شمسی) با تکمیل کردن گزارش موبد شهمردان در ذکر آتشخانه‌ های ایران و یاری گرفتن از مطالعات «دیتریش هوف» درباره گونه شناسی چهارتاق های ساسانی فارس و نیز مطالعات «شیپ مان» در روند دگرگونی و توسعه آتشکده‌ها، به شرح بناهای مذهبی ایران پیش از اسلام می‌پردازد و در جایی که از آتشگاه اصفهان سخن می راند، بنای استوانه‌ ای شکل فوقانی آن را از نظر دارا بودن پلان دایره‌ ای شکل، با بنای موسوم به «آتشگاه چاهک» در استان قم مقایسه می‌کند.
امروزه توجهی برای حفظ و نگهداری این مجموعه صورت نمیگیرد. در بافتِ ساختمان‌های این بنا می‌توان سوراخ‌های زیادی را دید که به دستِ گنج یابان کنده شده‌ است. بازدید کنندگان نیز خود باید راهِ بالا رفتن را انتخاب کنند و با توجه به ساختار تپه و خشتی بودنِ این سازه، سرعت تخریب به وسیله بازدید کنندگان بیشتر می‌شود.

آتشگاه اصفهان در سال ۱۳۳۰ و با شماره ۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

 

 

13583 144
1485366111 Atashgah 7
Etoolsfileatashgah 1
3438966 5753723 600x380
Fire Temple Of Isfahan M.gharavi 1
Fire 3

مکان کوه آتشگاه

FaLang translation system by Faboba